آزمایش کم خونی و انواع روش های انجام آنها + تفسیر آزمایش کم خونی و رنج نورمال آن

کم‎ خونی چیست ؟

کم‎ خونی یا آنمی (Anemia) به کاهش تعداد گلبول‎های قرمز گفته می‌شود که باعث اختلال در روند اکسیژن رسانی به بافت‎های بدن می‎شود. گلبول‎های قرمز دارای پروتئینی به نام هموگلوبین هستند؛ وظیفه هموگلوبین، حمل و انتقال اکسیژن به بافت‎های بدن است. شخصی که به کم خونی دچار شده، در اصل مقدار هموگلوبین در گلبول‎های قرمز خونش کاهش یافته است، که در این حالت بافت‎های بدن دچار کمبود اکسیژن می‎شوند. در چنین شرایطی ، شمارش کامل خون یا همان CBC معمولاً اولین آزمایشی است که پزشک برای بیمار خود تجویز می‌کند، آزمایش کم خونی به منظور شناسایی نوع و میزان کم خونی در بیمار انجام می‌شود و در آن تمام اجزای خون اندازه‌گیری می‌شود:

گلبول های قرمز خون RBC

مقدار طبیعی آن در مردان بین ۳/۴ تا ۲/۶، زنان بین ۸/۳ تا ۵/۵ و کودکان حدود ۷/۳ تا ۳/۵ میلیون است.

گلبول های سفید خون WBC

به طور طبیعی بین ۱/۴ تا ۱۰ هزار است،گلبول سفید اجزای مختلفی دارد که مقدار هرگروه به شرح زیر است:

N یا نوتروفیل بین ۵۰ تا ۷۰

L یا لنفوسیت بین ۲۵ تا ۴۰

M یا مونوسیت بین ۳ تا ۸

E یا ائوزینوفیل بین ۱ تا ۴

B یا بازوفیل بین ۵/۰ تا ۱

هماتوکریت

میزان طبیعی آن در مردان بین ۴۰ تا ۵۱ درصد، در زنان بین ۳۷ تا ۴۶ درصد و در کودکان بین ۳۱ تا ۴۳ درصد است.

هموگلوبین

اندازه استاندارد آن در مردان بین ۲/۱۳ تا ۵/۱۶، زنان بین ۱۲ تا ۲/۱۵ و کودکان بین ۱۱ تا ۳/۱۴ است.

پلاکت ها

میزان استاندارد آن بین ۱۴۰ تا ۴۵۰ هزار است.

MCV یا میانگین حجم یک گلبول قرمز

در آزمایش کم خونی متوسط سایز گلبول‌های قرمز ادازه گیری می‌شود که در مردان باید بین ۸۲ تا ۱۰۲ و در زنان بین ۷۸ تا ۱۰۱ باشد.

MCH یا غلظت هموگلوبین یک گلبول قرمز

در این آزمایش متوسط میزان هموگلوبین را در گلبول‌های قرمز خون اندازه می‌گیرند. این مقدار در یک فرد طبیعی بین ۲۷ تا ۳۱ است.

MCHC یا میانگین هموگلوبین یک گلبول قرمز

در آزمایش کم خونی متوسط غلظت هموگلوبین را در گلبول‌های قرمز خون اندازه می‌گیرند. این مقدار باید در یک فرد طبیعی بین ۳۱ تا ۳۵ باشد.

RWD یا گستره پراکندگی گلبول‌های قرمز (آنیزوسیتوز)

در آزمایش کم خونی اختلاف سایز و حجم گلبول‌های قرمز خون اندازه گیری شده و با درصد بیان می‌شود. این عدد در یک فرد طبیعی بین ۵/۱۱ تا ۵/۱۴ درصد است.

بیشتر بخوانید: آزمایش CRP چیست و چه کاربردی دارد؟

علل کم خونی

از مهمترین علت های کم خونی در بین افراد می توان به مواردی از قبیل، دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی نادرست که میزان آهن آن کم است، بیماری التهابی روده، افزایش نیاز به آهن در دوران بارداری و از دست دادن خون (خونریزی داخلی،پریودهای سنگین و..) اشاره کرد.

انواع کم خونی

1 – کم خونی ناشی از فقر آهن (IDA) : 

یکی از شایع‌ترین انواع کم خونی، کم خونی ناشی از فقر آهن (IDA) است. فقر آهن زمانی بروز می‌کند که بدن فاقد آهن کافی است. بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولاً در اثر از دست دادن خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخم‌های داخلی، پولیپ‌های روده یا سرطان روده بروز می‌کند.

همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن کافی می‌تواند منجر به بروز این حالت شود. در دوره بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن می‌شود. لازم به ذکر است که کم خونی فقر آهن در زنان بیشتر از مردان است.

علائم کم خونی ناشی از فقر آهن

یکی از علائم مهم کم‌خونی فقر آهن پیکا است. پیکا به تغییرات الگوی غذایی مانند خوردن خاک و نشاسته و یخ، اصرار بر خوردن یک نوع غذا و میل به موادی که زیر دندان ایجاد صدا می‌کند، گفته می‌شود. آنمی فقر آهن ساختار و عملکرد سلول‌های اپیتلیال در بستر ناخن، دهان، هایپوفارینکس، زبان و معده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. ناخن‌های شکننده با شیارهای طولی نازک و پهن‌شدن و گود یا قاشقی شدن از عوارض کمبود مزمن آهن است. از دیگر نشانه‌های کم خونی در بدن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• خستگی
• تنگی نفس
• رنگ پریدگی
• پوست و موی خشک و آسیب دیده
• سردرد
• سردی دست ها و پاها

علاوه‌بر موارد گفته شده، قاشقی شدن و ترک خوردن ناخن‌ها، براق‌ شدن زبان و زخم در گوشه‌های لب از علائم فقر آهن و گویای نیاز سلول‌های اپیتلیال بدن به آهن است.

رنج نرمال آهن خون

آهن یک عنصر حیاتی برای تولید گلبول های قرمز خون است، اگر آهن کافی در بدن موجود نباشد تولید برخی از پروتئین‌ها و آنزیم‌های بدن دچار مشکل شده و بدن مجبور می‌شود از آهن ذخیره در بافت‌های مختلف استفاده کند و در صورت عدم جایگزینی آهن، فرد دچار کم خونی ناشی از فقر آهن می‌شود. رنج نرمال آهن خود در افراد با شرایط سنی مختلف به شرح زیر است:

در زنان بزرگسال بین ۶۰ تا ۱۶۰

در مردان بزرگسال بین ۸۰ تا ۱۸۰

در کودکان بیشتر از ۷ ساله بین ۵۰ تا ۱۵۰

در کودکان کمتر از ۷ ساله بین ۴۰ تا ۱۰۰

در نوزادان بین ۱۰۰ تا ۲۵۰

بیشتر بخوانید : آزمایش CEA چیست و کاربرد آن چیست ؟

سنجش فریتین Ferritin

سنجش فریتین بازتابی از حضور آهن ذخیره‌ شده در بدن است، میزان نرمال فریتین ۲۰ تا ۲۰۰ میکروگرم در لیتر است و مقادیر کمتر از ۱۲ بیانگر تهی بودن ذخیره مغز استخوان از آهن است.

مواد غذایی سرشار از آهن برای درمان کم‌ خونی ناشی از فقر آهن :

در بسیاری از موارد بهترین راه درمان بیماری استفاده از مواد غذایی طبیعی است، در اینجا هم اگر کم‌ خونی خفیف باشد، از فرد خواسته می‌شود از غذاهای سرشار از آهن استفاده کند؛ غذاهای دارای مقدار زیاد آهن عبارت است از:

• گیاهان سبز تیره
• سبزیجات برگی
• سیب‌ زمینی شیرین
• آلو و کشمش
• زردآلو و هلو خشک
• لوبیا
• گوشت و ماهی
• نان، غلات و ماکارونی غنی ‌شده

۲- کم خونی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین :

این نوع کم خونی معمولاً در اثر کمبود فولیک اسید یا ویتامین B-۱۲ بروز می‌کند. این ویتامین‌ها به بدن در سالم نگهداشتن خون یا سیستم عصبی کمک می‌کنند. در این نوع کم خونی، بدن گلبول‌های قرمز خونی تولید می‌کند که نمی‌توانند اکسیژن را به خوبی تحویل دهند.

قرص‌های مکمل حاوی فولیک اسید می‌توانند این نوع کم خونی را درمان کنند. فولیک اسید را همچنین می‌توان از مصرف دانه‌ها و بنشن‌ها، مرکبات و آب میوه‌ها، سبوس گندم و سایر غلات، سبزیجات برگ پهن و سبز تیره، گوشت طیور، صدف و کبد به دست آورد.

۳- تالاسمی :

نوعی کم‎ خونی با منشا ارثی می‎باشد که منجر به کاهش مقدار هموگلوبین در گلبول‎های قرمز می‎شود.

۴-  کم ‎خونی آپلاستیک (آپلازی) :

یک نوع کم‎ خونی حاد و نادر می‎باشد که در آن بدن قادر به تولید گلبول‎های قرمز نیست.

۵- کم خونی همولیتیک :

در این حالت بدن گلبول‌های قرمز خون را به صورت زودرس از بین می‌برد.

۶- کم خونی سلول داسی شکل :

یک اختلال ارثی است و با گلبول‌های قرمز غیر طبیعی و هلالی شکل مشخص می‌شود.

بیشتر بخوانید: آزمایش اسید اوریک یا Uric Acid چیست ؟

چه زمانی نیاز به آزمایش کم خونی داریم ؟

بسیاری از افراد به عنوان چکاب روتین، هرچند وقت یکبار این آزمایش را انجام می‌دهند، اما  اگر جزو افرادی هستید که یکی از از علایم زیر را دارید حتماً پس از مشورت با پزشک، آزمایش کم خونی را بدهید:

• وجود علایم مختلف از جمله خستگی، ضعف، کبودی، خونریزی
• وجود علائم ناشی از عفونت و یا التهاب

همچنین زمانی که بیماری تحت شیمی درمانی است، از سمت پزشک معالج وی به طور منظم CBC  درخواست می‌شود تا بتوانند اثربخشی داروها را بر سلول‌های خونی بررسی کنند.

روش‌های پیشگیری از بروز انواع کم خونی

بهترین راه پیشگیری، مصرف غذاهای حاوی آهن زیاد از جمله گوشت قرمز، ماهی، مرغ، تخم‌مرغ، میوه‌های خشک شده، عدس و لوبیا، سبزیجات سبز برگ پهن مانند اسفناج، کلم و یا غله‌های حاوی آهن غنی شده، است. همچنین پرهیز از نوشیدن قهوه و چای همراه با غذا در پیشگیری از کم خونی بسیار مؤثر است. علاوه‌براین، خوردن موادی که حاوی ویتامین C هستند و جذب آهن را افزایش می‌دهند، مانند توت فرنگی، آب پرتقال، آب لیمو ترش و … مفید است. در آخرین نیز توصیه میشود افراد از خوردن مواد غذایی دارای آهن همراه با کلسیم شدیداً خودداری کنند چراکه کلسیم جذب آهن را مختل می‌کند.

آیا برای آزمایش کم خونی باید ناشتا بود ؟

برای انجام آزمایش کم خونی نیازی به ناشتا بودن نیست، ولی اگر پزشک آزمایشات دیگری مانند فریتین درخواست کند، لازم است فرد حدود 12 ساعت ناشتا باشد.

تفسیر آزمایش کم خونی

برای تفسیر آزمایش کم خونی ، پزشک بر اساس معاینات انجام داده و مشاهدات خود و آزمایشاتی که درخواست داده، جهت تشخیص دقیق و درصورت نیاز درمان تصمیم‌گیری می‌کند، اما در حالت کلی، اگر پس از دریافت نتیجه تست کم خونی  میزان هموگلوبین خون کمتر از حالت طبیعی باشد و تعداد و وضعیت و ساختار گلبول‌های قرمز خون غیرعادی باشد، فرد مبتلا به کم خونی است و شما می‌توانید نتیجه آزمایش خود را بر اساس محدوده‌های مشخص شده در آن مقایسه کنید.

جهت نمونه گیری در منزل در اصفهان کلیک کنید.

منابع

https://medlabnews.ir/mcv-%d9%88-rpi/

https://sums.ac.ir/

https://goums.ac.ir/

https://www.healthline.com/nutrition/iron-deficiency-signs-symptoms#common-causes