سرطان دهانه رحم؛ قاتل خاموش زنان! راه‌های پیشگیری و تشخیص زودهنگام

مقدمه

سرطان دهانه رحم سرطانی است که از سلول های دهانه رحم شروع می شود. دهانه رحم انتهای پایین و باریک رحم است و رحم  را به واژن (کانال زایمان) متصل می کند. قبل از اینکه سرطان در دهانه رحم ظاهر شود، سلول های دهانه رحم دچار تغییراتی می شوند که به نام دیسپلازی شناخته می شود، که در آن سلول های غیر طبیعی در بافت دهانه رحم ظاهر می شوند . با گذشت زمان، اگر سلول‌های غیرطبیعی تخریب یا حذف نشوند، ممکن است به سلول‌های سرطانی تبدیل شوند و شروع به رشد کرده و عمیق‌تر به دهانه رحم و نواحی اطراف آن گسترش پیدا کنند.

اندام های دستگاه تناسلی زنان(شکل 1) شامل رحم، تخمدان ها، لوله های فالوپ، دهانه رحم و واژن است. رحم دارای یک لایه بیرونی عضلانی به نام میومتر و یک پوشش داخلی به نام آندومتر است.

شکل 1- اندام های دستگاه تناسلی زنان

دهانه رحم دو بخش اصلی دارد (شکل-2):

• اکتوسرویکس (که اگزوسرویکس نیز نامیده می شود) قسمت بیرونی دهانه رحم است که در طول معاینه زنان قابل مشاهده است . اکتوسرویکس با سلول های نازک و مسطح به نام سلول های سنگفرشی پوشیده شده است .
• اندوسرویکس قسمت داخلی دهانه رحم است که کانالی را تشکیل می دهد که واژن را به رحم متصل می کند. اندوسرویکس با سلول های غده ای ستونی پوشیده شده است که مخاط می سازند .

محل اتصال سنگفرشی (که به آن منطقه تبدیل نیز می گویند) مرزی است که در آن اندوسرویکس و اکتوسرویکس به هم می رسند. بیشتر سرطان های دهانه رحم از این ناحیه شروع می شوند.

دهانه رحم انتهای باریک و تحتانی رحم است که رحم را به واژن متصل می کند. از قسمت داخلی (منفذ بین دهانه رحم و قسمت بالایی رحم)، اندوسرویکس (قسمت داخلی دهانه رحم که کانال آندوسرویکال را تشکیل می دهد)، اکتوسرویکس (قسمت بیرونی دهانه رحم که باز می شود) تشکیل شده است.

مدخل واژن و قسمت  خارجی ناحیه ای که در آن اندوسرویکس و اکتوسرویکس به هم می رسند، اتصال سنگفرشی نامیده می شود که هم سلول های غده ای (سلول های ستونی شکل که مخاط می سازند) از اندوسرویکس و هم سلول های سنگفرشی (سلول های نازک و مسطح) از اکتوسرویکس است. محل اتصال سنگفرشی گاهی اوقات به عنوان منطقه تبدیل نامیده می شود(1).

شکل-2 آناتومی سرویکس

انواع سرطان دهانه رحم

سرطان دهانه رحم بر اساس نوع سلولی که سرطان از آنجا شروع شده نامگذاری می شود. دو نوع اصلی عبارتند از:

1. کارسینوم سلول سنگفرشی : اکثر سرطان های دهانه رحم (تا 90٪) کارسینوم سلول سنگفرشی هستند. این سرطان ها از سلول های اکتوسرویکس ایجاد می شوند.
2. آدنوکارسینوم : آدنوکارسینوم های دهانه رحم در سلول های غده ای اندوسرویکس ایجاد می شوند. آدنوکارسینوم سلول شفاف که به آن کارسینوم سلول شفاف یا مزونفروم نیز می گویند، نوع نادری از آدنوکارسینوم دهانه رحم است.

گاهی اوقات، سرطان دهانه رحم دارای ویژگی های کارسینوم سلول سنگفرشی و آدنوکارسینوم است. این کارسینوم مختلط یا کارسینوم آدنوسکواموس نامیده می شود. به ندرت، سرطان در سایر سلول های دهانه رحم ایجاد می شود(2).

علل سرطان دهانه رحم، عوامل خطر و پیشگیری

عفونت HPV باعث سرطان دهانه رحم می شود.

عفونت طولانی مدت (مداوم) با انواع پرخطر ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) تقریباً همه سرطان های دهانه رحم را ایجاد می کند . دو نوع پرخطر، HPV 16 و HPV 18 ، عامل 70 درصد سرطان های دهانه رحم در سراسر جهان هستند.

تقریباً همه افرادی که از نظر جنسی فعال هستند در مقطعی از زندگی خود به HPV مبتلا می شوند. اکثر عفونت های HPV خود به خود ظرف یک یا دو سال از بین می روند زیرا سیستم ایمنی عفونت را کنترل می کند. این عفونت های کوتاه مدت باعث سرطان نمی شوند. هنگامی که یک عفونت پرخطر HPV سال ها طول بکشد، می تواند منجر به تغییراتی در سلول های دهانه رحم شود و در نتیجه ضایعه پیش سرطانی ایجاد شود. اگر ضایعه پیش سرطانی پیدا و برداشته نشود، ممکن است در نهایت به سرطان دهانه رحم تبدیل شود.

افرادی که در سنین پایین به خصوص قبل از 18 سالگی از نظر جنسی فعال می شوند یا دارای چندین شریک جنسی هستند، احتمال بیشتری دارد که به یک نوع پرخطر HPV آلوده شوند.

برای اطلاعات بیشتر در مورد اینکه چگونه HPV باعث ایجاد سرطان دهانه رحم و سایر سرطان ها می شود، به مقاله HPV مراجعه کنید .

عواملی که خطر ابتلا به عفونت HPV را افزایش می دهد و باعث سرطان می شوند:

1. برخی از عوامل خطر احتمال ابتلا به سرطان دهانه رحم را برای فردی که دارای عفونت پرخطر HPV دهانه رحم است افزایش می دهد . این عوامل خطر عبارتند از: داشتن سیستم ایمنی ضعیف. این موضوع می تواند توانایی بدن برای مبارزه با عفونت HPV را کاهش دهد. عفونت های HPV در افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیشتر از افرادی که نقص ایمنی ندارند، پایدار بوده و به سرطان تبدیل می شود . شما ممکن است دچار نقص ایمنی باشید اگر:

• HIV یا بیماری دیگری هستید که سیستم ایمنی شما را ضعیف می کند
• از دارو برای سرکوب پاسخ ایمنی خود استفاده کنید : مانند جلوگیری از رد عضو پس از پیوند ، برای درمان یک بیماری خودایمنی ، یا برای درمان سرطان

2. سیگار کشیدن یا تنفس در دود دست دوم: افرادی که سیگار می کشند یا با دود دست دوم تنفس می کنند ، خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم افزایش می یابد. این خطر هر چه بیشتر سیگار بکشد یا در معرض دود سیگار باشد افزایش می یابد.
3. عوامل تولید مثل : استفاده از قرص های ضد بارداری خوراکی (قرص های ضد بارداری) و هم زایمان تعداد زیاد کودکان با افزایش خطر ابتلا به سرطان دهانه رحم همراه است.
4. چاقی: غربالگری سرطان دهانه رحم در افراد چاق ممکن است دشوارتر باشد و منجر به تشخیص کمتر پیش سرطانی ها و افزایش خطر ابتلا به سرطان شود.
5. قرار گرفتن در معرض DES یک علت نادر سرطان دهانه رحم است: قرار گرفتن در معرض دارویی به نام دی اتیل استیل‌بسترول (DES) در رحم یک عامل خطر مستقل برای نوعی سرطان دهانه رحم به نام آدنوکارسینوم سلول شفاف است . بین سال‌های 1940 تا 1971، DES به برخی از زنان باردار در ایالات متحده داده شد تا از سقط جنین (تولد زودرس جنینی که نمی‌تواند زنده بماند) و زایمان زودرس جلوگیری شود. زنانی که مادران آنها در دوران بارداری از DES استفاده کرده اند، در معرض افزایش خطر ناهنجاری های سلولی دهانه رحم و آدنوکارسینوم سلول شفاف واژن و دهانه رحم هستند(3).

سرطان دهانه رحم قابل پیشگیری است

سرطان دهانه رحم بسیار قابل پیشگیری است و در صورت تشخیص زودهنگام بسیار قابل درمان است. تقریباً از همه سرطان‌های دهانه رحم می‌توان با واکسیناسیون HPV ، غربالگری معمول سرطان دهانه رحم و درمان مناسب پیگیری در صورت نیاز پیشگیری کرد.

واکسیناسیون HPV

واکسیناسیون HPV یک روش ایمن و موثر برای کمک به پیشگیری از سرطان دهانه رحم است.  Gardasil 9  واکسن مورد تایید FDA برای زنان و مردان 9 تا 45 ساله در ایالات متحده است. گارداسیل 9 برای جلوگیری از پیش سرطان ها و سرطان های ناشی از هفت نوع HPV (16، 18، 31، 33، 45، 52، و 58) و برای جلوگیری از زگیل تناسلی ناشی از انواع HPV 6 و 11 تایید شده است. واکسن HPV این کار را انجام می دهد. عفونت HPV موجود را درمان نمی کند.

زمان واکسیناسیون HPV

واکسن HPV زمانی که قبل از شروع فعالیت جنسی فرد تزریق شود، بیشترین محافظت را ارائه می دهد. کسانی که از قبل از نظر جنسی فعال هستند ممکن است کمتر از این واکسن بهره مند شوند. این به این دلیل است که افراد فعال جنسی ممکن است در معرض برخی از انواع HPV قرار گرفته باشند.

مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (CDC) واکسیناسیون روتین HPV را برای دختران و پسران در سنین 11 یا 12 سالگی توصیه می‌کند و این واکسن را می‌توان از سن 9 سالگی شروع کرد. برای جوانانی که طبق توصیه‌های سنی واکسینه نشده‌اند، واکسیناسیون HPV تا سن 26 سالگی توصیه می شود. برخی از بزرگسالان بین 27 تا 45 سال که قبلاً واکسینه نشده اند ممکن است تصمیم بگیرند که این واکسن را دریافت کنند. واکسن HPV پس از صحبت با پزشک در مورد خطر ابتلا به عفونت های جدید HPV.

واکسن HPV بسته به سن به صورت یک سری دو یا سه دوز تجویز می شود. CDC توصیه می کند که کودکانی که سری واکسن را قبل از 15 سالگی شروع می کنند، دو دوز دریافت کنند. برای افرادی که اولین دوز را در روز تولد 15 سالگی یا بعد از آن دریافت می کنند، و برای افرادی که دارای برخی شرایط تضعیف کننده سیستم ایمنی هستند ، CDC دریافت سه دوز را توصیه می کند(4).

مزایای واکسن HPV

• یک مطالعه اروپایی در سال 2013 مزایای واکسن HPV را نشان داد:
• کاهش 90 درصدی سرطان های مرتبط با عفونت HPV در زنان
• کاهش 86 درصدی سرطان های مرتبط با عفونت HPV در مردان
• 58 درصد کاهش زگیل تناسلی مرتبط با عفونت HPV در زنان
• 71 درصد کاهش زگیل تناسلی مرتبط با عفونت HPV در مردان

این مطالعه به این نتیجه رسید که واکسیناسیون پسران و دختران در برابر HPV نه تنها با کاهش قابل توجه سرطان‌ها و زگیل‌های مرتبط با عفونت HPV بلکه با سایر مزایای بالینی پیش‌بینی‌شده دیگر مانند کاهش بروز سرطان‌ها و بیماری‌های دهانه رحم، واژن و غیره مرتبط است.

غربالگری سرطان دهانه رحم

از آنجایی که واکسیناسیون HPV در برابر تمام انواع HPV که می توانند باعث سرطان دهانه رحم شوند محافظت نمی کند، غربالگری در فواصل منظم همچنان مهم است.

دو تست غربالگری که به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرند، تست HPV و تست سیتولوژی (همچنین به نام تست پاپ یا پاپ اسمیر نیز شناخته می شود). این آزمایش‌ها می‌توانند عفونت‌های پرخطر HPV و تغییرات غیرطبیعی سلولی و پیش سرطان‌هایی را که می‌توانند قبل از تبدیل شدن به سرطان درمان شوند، پیدا کنند. بنابراین برای افرادی که دهانه رحم دارند مهم است که آزمایشات غربالگری منظم را از دهه 20 زندگی خود انجام دهند.

برای اینکه غربالگری سرطان دهانه رحم موثر باشد، افراد باید غربالگری به موقع و پیگیری نتایج غیرطبیعی آزمایش را انجام دهند. به دلیل آسیب‌های اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی، گروه‌های خاصی ممکن است در دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی مشکل داشته باشند و در نتیجه، عوارض شدید سرطان دهانه رحم را تحمل کنند.

کاندوم

کاندوم که از برخی بیماری های مقاربتی جلوگیری می کند، می تواند خطر انتقال HPV را کاهش دهد. با این حال، به طور کامل از آن جلوگیری نمی کند. بنابراین، قرار گرفتن در معرض HPV هنوز در مناطقی از آلت تناسلی که توسط کاندوم پوشانده نشده است امکان پذیر است.

علائم سرطان دهانه رحم

سرطان دهانه رحم در اوایل معمولاً علائمی ندارد و  این امر تشخیص آن را دشوار می کند. علائم معمولا پس از گسترش سرطان شروع می شود.

هنگامی که علائم سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه رخ می دهد، ممکن است شامل موارد زیر باشد

• خونریزی واژن بعد از رابطه جنسی
• خونریزی واژن بعد از یائسگی
• خونریزی واژینال بین دوره های پریودی که شدیدتر یا طولانی تر از حد طبیعی است
• ترشحات واژن که آبکی و دارای بوی تند یا حاوی خون هستند
• لگن یا درد هنگام رابطه جنسی

علائم سرطان پیشرفته دهانه رحم (سرطان از دهانه رحم به سایر قسمت های بدن گسترش یافته است) ممکن است شامل علائم سرطان دهانه رحم در مراحل اولیه و

• اجابت مزاج دشوار یا دردناک یا خونریزی از راست روده هنگام اجابت مزاج
• ادرار سخت یا دردناک یا وجود خون در ادرار
• کمردرد مبهم
• تورم پاها
• درد در شکم
• احساس خستگی

این علائم ممکن است ناشی از بسیاری از بیماری ها به جز سرطان دهانه رحم باشد. تنها راه شناخت این است که به یک متخصص مراجعه کنید. اگر سرطان دهانه رحم باشد، نادیده گرفتن علائم می تواند درمان را به تاخیر بیاندازد و اثربخشی آن را کاهش دهد(5).

REFERENCE:

1. Tewari KS. Cervical cancer. New England Journal of Medicine. 2025 Jan 2;392(1):56-71.

2. Habtemariam LW, Zewde ET, Simegn GL. Cervix type and cervical cancer classification system using deep learning techniques. Medical devices: evidence and research. 2022 Jun 16:163-76.

3. Huang J, Deng Y, Boakye D, Tin MS, Lok V, Zhang L, Lucero-Prisno III DE, Xu W, Zheng ZJ, Elcarte E, Withers M. Global distribution, risk factors, and recent trends for cervical cancer: A worldwide country-level analysis. Gynecologic oncology. 2022 Jan 1;164(1):85-92.

4. Illah O, Olaitan A. Updates on HPV vaccination. Diagnostics. 2023 Jan 9;13(2):243.

5. Kebebew T, Mavhandu-Mudzusi AH, Mosalo A. A cross-sectional assessment of symptom burden among patients with advanced cervical cancer. BMC palliative care. 2021 Dec;20:1-0.